تاثیر هنرهای بصری دوره قاجار بر آثار هنرمندان پنج دهه اخیر ایران((داستان های موش و گربه معراجنامه))

دوره قاجار، دورانی است که فرهنگ و جامعه ایرانی با اندیشه و مظاهر دنیای غرب به طور مستقیم برخورد می کند. گرچه مراودات تجاری شاه عباس اول (سده 11 هجری)، شروع ارتباط ایران با اروپا و کشورهای بیگانه بود، لیکن برخورد همه جانبه با اروپا در دوران قاجار رخ داد. برخوردی که نه تنها اوضاع اجتماعی و سیاسی را تحت الشعاع قرار می دهد بلکه هنر را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. در این دوره است که نقاشی ای تاحدی وابستگی اش به ادبیات را از دست می دهد، و دارای هویتی مستقل می گردد که به شکل پرده های بزرگ روغنی و بعضاً بر روی دیوار ظاهر می شوند. هنرمند از یک طرف علاقمندی و وفاداری خویش را به هنر ایرانی و واپسین عناصر سنتی نشان می دهد و از سوی دیگر، شیفتگی خود را به نمایش تجدد، نوخواهی و نوگرایی، فرهنگ و اندیشه و هنر غربی اعلام می دارد. در اوایل دوران قاجار، هنر بار دیگر ابزاری می شود برای نمایش قدرت و شوکت شاهانه که هدفش زنده کردن و بازگشت به شکوه دوران هخامنشیان، ساسانیان و صفویان بوده است. که در نقاشی منجر به پیدایش مکتبی با عنوان «پیکرنگاری درباری» می شود. از طرفی دیگر با ورود تجددخواهی و آغاز دوره تحول ، ما به پدیده های نوظهوری همچون چاپ سنگی و عکاسی برخورد می کنیم. با رواج صنعت چاپ سنگی در ایران توسط عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه ،ایران گامی دیگر به سوی تجدد خواهی بر می دارد. چاپ سنگی که برخلاف چاپ سربی با استقبال عمومی مواجه شد، بار دیگر سنت تهیه و مصورسازی کتب رونق گرفت. چاپ سنگی این امکان را به هنرمند نقاش و خوشنویس می داد که همچون گذشته با قلم و دست آزاد به طراحی و خوشنویسی بپردازند و ماحصل کار مطابق با طبع و ذوق عمومی بود. قیمت این کتب نسبت به نسخ مصور بسیار نازلتر بود و از آنجا که حامی خاصی مانند شاه و درباریان نداشت، نوعی هنر «مردم پسند» از دل آن زاده شد. عکاسی نیز یکی دیگر از ثمرات ارتباط با کشورهای خارجی می باشد. که در هنگام ورودش به ایران برخلاف چاپ سنگی در میان مردم چندان رواج پیدا نکرد. عکاسی نیز در ابتدا همچون نقاشی و دیگر هنرهای آن زمان در انحصار شاه و درباریان بوده است. این روند تا دوران مشروطه کمابیش ادامه پیدا کرد و پس از آن کم کم عکاسباشیها عکاسخانه های خود را در میان مردم دایر کردند و عکاسی جنبه عمومی تری پیدا کرد. همه این پدیده ها و اتفاقات باعث می شود که هنر قاجار در میان عامه مردم رواج پیدا کند و مردم احساس نزدیکی و راحتی بیشتر با این هنر می کردند. شاید به همین علت است که حتی پس از پایان این سلسله برخی از هنرمندان معاصر نزدیکی خود را با این هنر از دست نداده اند و از المانها و علائم تصویری این عصر در هنر معاصر خویش بهره جسته اند. برای یافتن پاسخ این سوال و چگونگی این تاثیرات باید ویژگیهای این دوران بر هنر لازم است در ابتدا نیم نگاه کلی بر اوضاع فرهنگی و اجتماعی دوران قاجار داشته باشیم. بنابراین پس از ادامه مختصری از پیشینه پژوهش و طرح مساله، در فصل دوم به بررسی اوضاع فرهنگی و اجتماعی سیاسی قاجار می پردازیم. به طور مختصر ویژگیهای این دوران و چگونگی گسترش مظاهر تمدن غرب در ایران و شروع تجددخواهی در این دوره را بررسی خواهیم کرد. پس از این آشنایی کوتاه در فصل بعدی تحت عنوان «هنرهای بصری قاجار» نگاهی بر هنرهایی همچون نقاشی، چاپ سنگی و عکاسی که بر هنرمندان معاصر ایران تاثیر گذاشته خواهیم داشت. نقاشی یکی از زیر شاخه های بصری دوران قاجار است که بر هنرمندان معاصر ایران تاثیر بسزای گذاشته است. ویژگیها و مضامین آن و علت تغییر و تحولاتش از لحاظ سبک و محتوا از جمله مواردی هستند که برای مشخص شدن میزان تاثیرگذاری هنر قاجار بر هنرمندان معاصر ایران در این فصل بررسی می شوند. در ادامه چگونگی پیدایش چاپ سنگی و علت رواج آن در دوران قاجار مطرح می شود این هنر که به علت قیمت نازل میان مردم بسیار رواج پیدا کرد نوعی هنر مردم پسند را در میان عامه مردم رواج داد که هنرمندان معاصر نیز از ویژگیهای چنین هنری بسیار بهره جسته اند. یکی از مستندات و منابع الهام با ارزش برای هنرمندان معاصر، عکاسی دوران قاجار می باشد. اکثر تصاویری که در آثار این هنرمندان استفاده شده اند از هنرمندان ناشناس و یا از زمان عهد ناصری است. بنابراین در این بخش به پیدایش عکاسی در ایران و دوران عکاسی ناصر الدین شاه که بیشترین تاثیر را در این فن نوظهور داشته پرداخته و همچنین ویژگیهای آن بررسی خواهد شد. پس از آشنایی با هنرهای بصری دوران قاجار، پیش از پرداختن به هنرمندان متاثر از این دوره در ابتدا در فصلی جداگانه به بررسی اجمالی هنر معاصر و دوره های آن تا دهه کنونی خواهیم پرداخت. در فصل آخر تحت عنوان «هنر قاجار منبع الهام هنرمندان معاصر ایران»، هنرمندانی که متاثر از هنر قاجار بوده اند و به آن اذعان داشته اند را به سه دسته عمده:هنرمندان متأثر از نقاشی قاجار،هنرمندان متأثر از چاپ سنگی قاجار وهنرمندان متأثر از عکاسی قاجار تقسیم کرده و به صورت تصادفی انتخاب شده و چگونگی و میزان تاثیراتی که هنر قاجار بر آثار این هنرمندان داشته بررسی خواهد شد.